Voedselraden zijn belangrijk om de noodzakelijke verandering van het voedselsysteem te agenderen in gemeenten. Ze bieden gemeenten de mogelijkheid om over voedsel een dialoog aan te gaan met de samenleving en de brede welvaart tot leven te brengen.

Voedselraden zijn in ons land betrekkelijk nieuw. Nederland telt er vijf: drie in Amsterdam, een in Ede en een in Den Haag. In Duitstalige landen en Italië, in Canada en de Verenigde Staten zijn Food Policy Councils meer bekend. Ook de EU erkent de rol van burgers en voedselraden in de transitie van het voedselsysteem.

Om meer bekendheid te genereren is het webinar ‘Voedselraden als verbindende schakels’ georganiseerd door het kennisplatform Stadslandbouw Nederland, het Amsterdam Network for Food Planning, voedselraad Ede en het programma DuurzaamDoor (RVO).

Het was de eerste keer in Nederland dat er uitgebreid over is gesproken en kennis is gedeeld: wat is een voedselraad? Waarom zijn voedselraden belangrijk? Zijn er verschillen in aanpak? En hoe zet je eigenlijk zo’n voedselraad op? Lees hieronder het antwoord op deze vragen en bekijk de samenvatting van dit webinar of het gehele webinar.

Wat zijn voedselraden?

In grote lijnen is een voedselraad een groep mondige burgers, producenten, boeren, mensen van onderwijs en kennisinstellingen, ondernemers, financiers die samen nadenken hoe we het voedselsysteem kunnen verbeteren. Een voedselraad als verbindende schakel geeft vooral gemeenten, maar ook regio’s gevraagd en ongevraagd advies over het lokale of regionale voedselbeleid.

,,De kwetsbare mensen die het meest te lijden hebben van het huidige ongezonde en weinig duurzame voedselsysteem vormen eigenlijk het hart van een voedselraad’’, stelt Arnold van der Valk, medeoprichter van de Voedselraad Amsterdam, Foodcouncil Metropool Regio Amsterdam en het ANFP.

‘Kanteling voedselbeleid lokaal ondersteunen’

,,Door veel verschillende groepen te betrekken, kun je elkaar uitdagen en komen tot oplossingen voor complexe problemen, die passen bij de lokale maat en behoefte, bijvoorbeeld via stadslandbouw. Je kunt de kanteling van het voedselsysteem lokaal ondersteunen.’’

Waarom zijn voedselraden zo belangrijk?

Anna Wissmann is voormalig coördinator van een netwerk van 60 voedselraden in Duitsland, Oostenrijk, en Italië. Daar is de beweging sinds 2016 gestart; soms in goede samenwerking met een gemeente, soms meer als aanjager om voedselbeleid op de agenda te krijgen.

Zij vertelt: ,,Het agenderen is zeer belangrijk, omdat nog maar weinig gemeenten een voedselbeleid hebben. Voedselraden vragen aandacht voor de bereikbaarheid van betaalbaar voedsel en een eerlijke prijs voor boeren. Gemeenten kunnen daarin heel veel betekenen: van gezond eten voor kinderopvang en scholen, tot land uitgeven aan boeren onder criteria voor gezonde landbouw. Daarnaast dragen activiteiten rond voedsel bij aan het opbouwen van gemeenschappen, waardoor meer solidariteit ontstaat.’’ Bekijk de presentatie van Anna Wissmann.

Hoe zet je een Voedselraad op?

Ede kent sinds 2018 een onafhankelijke voedselraad van de Stichting SmaakStad Ede, die wordt ondersteund door de gemeente. Joost Snels is lid en WUR-onderzoeker: ,,Als voedselraad kun je uitdagingen adresseren, maar niet alle kennis in huis hebben. Op thema’s verzamelen wij expertise om daarmee onze raad tijdelijk te versterken.’’ Beleidsadviseur voedsel Ellen Poolman is contactpersoon binnen de gemeente Ede. ,,Vragen over nieuwe projecten, beleid of de resultaten van de adviezen zet ik intern uit bij verschillende afdelingen, zodat er een breed gesprek kan plaatsvinden op het thema.”

Tom Voorma, coördinator stadlandbouw binnen de gemeente Den Haag: ,,De rol van de gemeente zit in het herkennen van wat er gebeurt in de stad, het verbinden van initiatieven en zorgen dat zij aansluiting kunnen vinden met de beleidsterreinen.”

‘Je moet bijna een activist zijn om voedsel op de stedelijke agenda te krijgen’

De Haagse Voedselraad is opgericht in februari 2022, vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen. Al in 2014 is hiervoor de basis gelegd en de huidige beweging telt maar liefst 53 initiatieven en organisaties, verenigd in Ons Eten Den Haag. ,,Gek genoeg moet je bijna een activist zijn om voedsel in de gemeente op de agenda te krijgen”, zegt Liane Lankreijer, die aan de wieg stond van de Haagse voedselbeweging.

Behalve brieven en manifesten sturen aan de gemeente, werkt Ons Eten ook samen met ambtenaren aan projecten, rond compost, circulariteit, gezondheid. En nodigt hen uit voor inspirerende fietstochten. ,,Alle Haagse voedselinitiatieven laten een stukje van het toekomstige voedselsysteem zien. Voedsel is ook een middel om de menselijkheid weer op de agenda te hebben en dat is hard nodig.”

De Haagse voedselraad is breed samengesteld met mensen van de voedselbank, korte keten, buurttuinen en educatie tot boeren en een supermarktondernemer. ,,Een voedselraad moet geworteld zijn. Het is een kans om bottom-up en top-down te verbinden. Alles draait om het herstel van verbindingen: met elkaar en met het ecosysteem.’’

Gert Engelen is werkzaam bij de Vlaamse NGO Rikolto. Vanuit zijn betrokkenheid bij de oprichting van Voedselraden in Leuven, Antwerpen, Tanzania en Vietnam weet hij: ,,Je moet werken met actoren die bereid zijn om samen te werken. Vertrek vanuit de dynamiek in de stad.’’ Bekijk de presentatie van Liane Lankreijer.

Liane Lankreijer, Voedselraad Den Haag

Welke inzichten biedt een onderzoek naar voedselraden?

Alanya den Boer van het Athena Instituut van de VU Amsterdam presenteert de voorlopige resultaten van haar promotieonderzoek naar voedselraden in Nederland als innovatief instrument om een aanpak van het voedselsysteem te realiseren. ,,Ze spelen al een rol door het versnellen van ontwikkelingen. Maar ze houden zich nu vooral bezig met lokale initiatieven en nog te weinig met beleidsveranderingen”, aldus Alanya. Een meer systemische aanpak is nodig, evenals helderheid over de rol ten opzichte van de gemeente en de bekendheid en toegevoegde waarde van een voedselraad binnen het ambtelijk apparaat en de gemeenteraad. Bekijk de presentatie van Alanya den Boer.

Tom Voorma van de gemeente Den Haag, wijst op de gelaagdheid van het onderwerp voedsel. ,,Het raakt heel veel – van gezondheid tot retail. En je ziet dat een overheid er nogal eens moeite mee heeft om dat te plaatsen.’’ Hij noemt het belangrijk dat het thema voedsel wordt gelinkt aan de gemeenteraad en niet aan één gemeentelijk departement.

Het vervolg: naar een landelijk netwerk

Gert Engelen herkent de behoefte aan transformatief leiderschap om te werken aan echte transitie. Landelijke samenwerking tussen voedselraden is volgens hem noodzakelijk om ook grotere spelers, zoals retailers, te kunnen aanspreken.

Arnold van der Valk doet tot slot een oproep om kennis en ervaringen in Nederland te delen en een landelijk netwerk van voedselraden op te richten.

Jean Eigeman, voorzitter van kennisplatform Stadslandbouw Nederland, benoemt de grote inbreng vanuit Nederland en Vlaanderen in de chat, ook op het gebied van aandacht voor kwetsbare groepen en het gesprek met de boeren dat op gang moet komen. Duidelijk is ook de noodzaak van een netwerk van netwerken om gezamenlijk de brede voedselbeweging te versterken.

Ben je geïnteresseerd om door te praten over (het opzetten van) voedselraden? Stuur een mail naar info@stadslandbouwnederland.nl