Deutsche Welle (DW) maakte een mooie video-impressie van Oosterwold in Almere. Oosterwold is een gedurfd een inspirerend experiment op het gebied van stadslandbouw, zelfvoorziening en gemeenschapsleven.
Is deze wijk het groene Utopia of is het te veel werk om op deze manier te leven en je eigen voedsel te verbouwen? Ook ir. Jan Eelco Jansma, actief in ons Kennisplatform en gepromoveerd op Oosterwold – Wie wil er in een aardappelveld wonen?– , geeft zijn mening.
Voedsel biedt diverse koppelkansen om een gebied op multifunctionele wijze in te vullen, op voorwaarde dat voedsel niet vanuit de klassieke voedselketen wordt benaderd, maar vanuit een voedsellandschap. Het zou daarom waardevol zijn als de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen een visie ontwikkelt op een regionale voedselvoorziening. In het Rijk van Nijmegen en andere delen van de regio zijn immers al veelbelovende voorbeelden te vinden.
Dat bracht Martin Ruivenkamp, voorzitter van Stadslandbouw Nederland en van De Streek op Tafel in Nijmegen, naar voren tijdens het symposium Groen-blauw raamwerk en landelijk gebied van de Groene Metropoolregio begin juli. Tijdens dit symposium werden kansen en uitdagingen verkend voor het gebied.
In de deelsessie ‘Het Rijk van Nijmegen en verder: gezond en lekker leven in een regionaal voedsellandschap’ werd stilgestaan bij het vraagstuk hoe de verschillende ruimtelijke thema’s binnen de Groene Metropool Regio in samenhang tot elkaar kunnen worden opgepakt. Omdat deze opgaven elkaar soms in de weg zitten, werd benadrukt dat een integrale aanpak essentieel is om op een evenwichtige manier te kunnen groeien.
Martin Ruivenkamp stelde dat in dit kader ‘voedsel’ diverse koppelkansen biedt om ruimte op multifunctionele wijze in te vullen, mits voedsel niet vanuit de huidige klassieke voedselketen wordt benaderd, maar vanuit een voedsellandschap. ,,Het denken vanuit een voedsellandschap opent de deur naar een meer verbonden, rechtvaardig en duurzaam voedselsysteem’’, stelt Martin Ruivenkamp.
Het biedt de volgende mogelijkheden:
Tijdens de deelsessie werd besproken wat nodig is om vanuit de benadering van een voedsellandschapsysteem tot actie over te kunnen gaan. Verkend werd welke kansen er liggen, welke obstakels moeten worden overwonnen en hoe in de regio samen gebouwd kan worden aan een veerkrachtig en toekomstbestendig voedselsysteem.
Daaruit kwam naar voren dat het waardevol zou zijn als nu ook de Groene Metropool Regio een visie ontwikkelt op voedselvoorziening. Niet alleen om de urgentie van het vraagstuk te onderstrepen, maar ook om kansen zichtbaar te maken: kansen om voedsel te koppelen aan landschappelijke kwaliteit, en zo bij te dragen aan een gezond, sociaal en veerkrachtig voedsellandschap.
Martin Ruivenkamp noemt het van belang dat een visie ontwikkeld wordt die een krachtig en helder beeld biedt van de gewenste ontwikkelingen en die toont dat voedselvraagstukken meerdere beleidsvelden en maatschappelijke thema’s raken. ,,Een visie die beleid verbindt met de dagelijkse praktijk en helpt om een gezamenlijk en gedeeld perspectief te formuleren. Op basis daarvan kunnen gerichte activiteiten worden uitgevoerd die bijdragen aan de realisatie van dat gedeelde toekomstbeeld.’’
In het Rijk van Nijmegen en andere delen van de regio zijn al veelbelovende voorbeelden te vinden. Een groeiend aantal duurzame voedselinitiatieven, zoals boerderijwinkels, zelfoogsttuinen en lokale voedselcoöperaties, laat zien hoe voedselproductie op kleine schaal kan bijdragen aan grotere opgaven zoals klimaatadaptatie, biodiversiteitsherstel, sociale cohesie en gezondheid. ,,Deze initiatieven illustreren de potentie van een regionaal voedsellandschap als integrale oplossing voor urgente maatschappelijke uitdagingen.’’
Deze potentie kan volgens Martin Ruivenkamp in een visie op een regionaal voedsellandschap verder worden uitgewerkt, waarmee niet alleen richting geboden wordt, maar ook een kans geboden wordt om direct aan te sluiten bij concrete vragen en initiatieven uit het veld.
Door actief de verbinding te leggen met wat er lokaal speelt, wordt de visie gevoed door de praktijk en ontstaat draagvlak bij bewoners, boeren, beleidsmakers en ondernemers. Belangrijk daarbij is het creëren van plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten en samen zoeken naar oplossingen, aldus Martin.
Als vervolg op de visie noemt hij het wenselijk om een actieplan ‘Voedsellandschap van de Toekomst’ te formuleren op regionaal niveau. Dit plan kan richting geven aan de uitvoering van de visie en bevat idealiter ook een onderzoekagenda, waarin relevante kennisvragen worden benoemd die bijdragen aan beleidsvorming, praktijkontwikkeling en maatschappelijke betrokkenheid.
Stadslandbouw Nederland houdt samen met de gemeente Arnhem een ambtenarentafel rond gemeentelijke voedselvraagstukken op donderdag 25 september van 10.00-13.30 uur, in Arnhem.
Voedselvraagstukken relateren aan een breed scala maatschappelijke uitdagingen, zoals gezonde leefomgeving, sociale cohesie, klimaatadaptatie en biodiversiteit. Deze vragen van gemeenten veelal beleidsdomein overstijgende samenwerkingen. Binnen Stadslandbouw Nederland wisselen naast een diversiteit aan initiatiefnemers, ondernemers en onderzoekers meerdere gemeenteambtenaren actief ervaringen en gedachten uit hoe deze uitdagingen te adresseren.
We zien dat voedsel steeds meer een onderwerp wordt op de gemeentelijke agenda. Het raakt immers meerdere beleidsdoelen. En bewoners en ondernemers vragen hun gemeente en politieke partijen vaker om aandacht en ruimte voor hun voedselinitiatieven, een voedselvisie of voedselraad.
Kortom, kleine en grote gemeenten zijn of moeten hiermee na de verkiezingen aan de slag. En hoe fijn is het als je van elkaar kunt leren en elkaar weet te vinden.
Bekijk hieronder de Arnhemse aanpak, het programma, locatie, vervoer en aanmeldmogelijkheid. Deel gerust met collega’s, intern of bij andere gemeenten.
Recent is de visie Arnhemse Kost: een visie op (stads)landbouw en voedsel 2025-2035 vastgesteld. De gemeente Arnhem vindt het belangrijk om mensen en voedsel dichter bij elkaar te brengen. Ze hecht er waarde aan dat mensen weten waar hun voedsel vandaan komt en dat mensen zorgdragen voor de aarde, met oog voor de omgeving, het klimaat, de natuur, de biodiversiteit en dierenwelzijn. Ze wil haar inwoners hierin actief laten participeren en neemt hierin een actieve rol.
9.30 uur inloop
10.00 uur-12.30 uur
• Kennismaking – waar staat jouw gemeente in het thema voedselvraagstukken?
• De Arnhemse Kost en het uitgebreide participatietraject dat hieraan vooraf ging, en het beleidskader duurzame pacht – Herman Kleinjan, gemeente Arnhem
• Hoe maakt de gemeente Den Haag ruimte voor voedsel-verbindingsplekken en wat leveren ze op – Tom Voorma, gemeente Den Haag
• Herziening Voedselstrategie Almere; meer stadslandbouwbeleid; waardeketen kansrijk maken, inclusief economische insteek van lokaal voedsel: meer verkoop via markten – Jo van der Veen, gemeente Almere
• Factsheet Wat lokaal voedsel doet voor een gezonde en leefbare gemeente, vol wetenschappelijke feiten en praktische aanbevelingen & Nationaal Voedselberaad – Martin Ruivenkamp en Conny Taheij van het kennisplatform
• In gesprek over voedselvraagstukken en voedselbeleid. Wat kun je in jouw organisatie zelf al doen op dit thema, ook zonder politieke opdracht? Welke kansen zie je?
• Vervolgafspraken.
12.30-13.30 uur rondleiding door stadstuin Kweekland door Steven Koster en lunch.
Stadstuin Kweekland, Dalweg 80, 6821 JP Arnhem.
Lees ook onderstaande brief van Alice Leung, medewerker ReGeNL in Binnenlands Bestuur: Voedsel als strategisch beleidsinstrument voor gemeenten; Lokaal voedselbeleid verbindt gezondheid, duurzaamheid en leefomgeving, en geeft gemeenten grip op urgente maatschappelijke opgaven.
Gemeenten staan voor grote opgaven en uitdagingen: van klimaatadaptatie tot bestrijding van armoede, eenzaamheid en overgewicht. Ons voedselsysteem speelt daarin een cruciale rol en daarom is lokaal voedselbeleid een sterk beleidsinstrument om integraal meerdere maatschappelijke problemen aan te pakken.
Lokaal voedselbeleid verbindt wat vaak versnipperd is: gezondheid, sociale cohesie, duurzaamheid en de lokale economie.
Kortom, de hoogste tijd voor een lokaal voedselbeleid in alle gemeenten!
Het Nationaal Voedselberaad roept alle gemeentelijke politieke partijen op om lokaal voedselbeleid expliciet op te nemen in hun verkiezingsprogramma’s voor 2026.
Onze oproep aan de programmacommissies vraagt om:
Met deze oproep wil het Nationaal Voedselberaad:
De voedsel beweging verder opbouwen: we willen de lokale voedselinitiatieven samenbrengen, met elkaar verbinden en versterken
Kan wel’s zichtbaar maken lokaal
Stem geven aan de lokale beweging
Werken aan een gezamenlijk narratief, zonder afbreuk te doen aan het eigen lokale karakter
Je kunt deze brief sturen naar de programmacommissies van jouw lokale politieke partijen, ter ondersteuning van je eigen inbreng/ uitnodiging tot gesprek met lokale politici. En je kunt er natuurlijk uit putten voor je eigen lokale versie.
Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen, volg het voorbeeld van de Kop van Malden in Heumen: stadslandbouw als motor voor gezonde voeding, biodiversiteit en gemeenschapszin. Die oproep deden Martin Ruivenkamp, voorzitter van Stadslandbouw Nederland en wethouder Vincent Arts van de gemeente Heumen tijdens de jaarlijkse Open Dag bij Stadslandbouw Kop van Malden.
In het groene overgangsgebied tussen Nijmegen en Malden konden bezoekers op 11 mei kennismaken met een uniek landbouwgebied. Dit is in de afgelopen acht jaar uitgegroeid tot een inspirerend mozaïek van duurzame initiatieven. Er zijn drie voedselbossen, twee CSA’s (community supported agriculture), een boomkwekerijtje, een bloemenproject, de Herenboeren, twee vergaderlocaties (landgoed Grootstal en Kiemkracht 64) en een zelfbedieningswinkel voor duurzame streekproducten vormen samen een levendig voorbeeld van de stijgende interesse voor stadslandbouw in de praktijk.
De dag werd geopend door Martin Ruivenkamp, voorzitter van Stadslandbouw Nederland, die zijn waardering uitsprak voor deze bijzondere ontwikkeling. Hij prees de rol van de gemeente Heumen, die dit gebied bewust heeft gereserveerd voor innovatieve landbouwvormen.
Ook wethouder Vincent Arts van de gemeente Heumen onderstreepte het belang van stadslandbouw. Aanvankelijk was hij – zo vertelde hij – sceptisch maar door de concrete toepassingen van deze nieuwe vormen van voedselproductie in een zone met kwetsbare natuurwaarden is hij overtuigd geraakt van de vele maatschappelijke (ook sociale) baten van stadslandbouw. De Heumense Gebiedsvisie Groene Kluis biedt meer planologische mogelijkheden voor de realisatie van een duurzaam en multifunctioneel landschap waarin voedselproductie, natuurontwikkeling, recreatie en educatie hand in hand gaan. Nieuwe regels zullen worden opgenomen in de omgevingsvisie.
De bestuurders deden een oproep aan de Groene Metropoolregio Arnhem-Nijmegen om het voorbeeld van de Kop van Malden te volgen: stadslandbouw als motor voor gezonde voeding, biodiversiteit en gemeenschapszin.
Lees verder over de open dag en bekijk de foto’s.
Lokale en regionale voedselinitiatieven leggen voedingsbodem voor verandering
Lokale en regionale voedselinitiatieven spelen een belangrijke rol in de omslag naar een gezond, duurzaam en eerlijk voedsel- en landbouwsysteem. Zij laten zien dat verandering mogelijk is. Dit doen zij door de verbinding te herstellen tussen voedselsystemen en ecosystemen. Het Nationaal Voedselberaad brengt al deze initiatieven samen, maakt zichtbaar welke veranderingen zijn ingezet en geeft een impuls om van pilots naar basisstructuur voor velen te komen.
“Met het Nationaal Voedselberaad geven we een gezicht en een stem aan de beweging van ‘kan wel’s’: van voedsel-verbindingsplekken, boer-burger gemeenschappen, verbindingen in de keten en samenwerkingsverbanden in het gebied van landschap en natuur, ofwel van buurttuinen, volkskeukens, zelfoogsttuinen tot natuurboeren etc.”, aldus Liane Lankreijer, actief bij Voedsel Anders. “Op al deze plekken worden stukjes toekomst gerealiseerd en gewerkt aan herstel van verbindingen: tussen burger, boer en gemeenschap, tussen bodem, voedsel, natuur en gezondheid, tussen duurzaamheid en economie en tussen praktijk, onderzoek en beleid.”
De essentie van het Nationaal Voedselberaad is de vele praktijkvoorbeelden zichtbaar te maken, te onderzoeken wat zij gemeenschappelijk hebben en hun maatschappelijke kracht door te vertalen naar beleidsmogelijkheden. “Regionale voedselinitiatieven bewijzen dat verandering mogelijk is. Regionaal kunnen verbindingen worden hersteld tussen boeren en burgers, kan een betere afstemming van vraag en aanbod worden gerealiseerd en de zeggenschap over het voedsel(aanbod) worden versterkt. Zij bieden een alternatief voor het dominante mondiale voedselsysteem en leggen als het ware een vruchtbare voedingsbodem onder een verbindend voedsel- en landbouwsysteem” aldus Jan Hassink (Wageningen University and Research).
Wetenschappelijk onderzoek uit binnen- en buitenland onderschrijft dat lokaal voedsel veel voordelen heeft voor een gezonde en leefbare gemeente en een positief effect op mensen en hun omgeving (zie state of the art onderzoek van Stadslandbouw Nederland). “Het is hoog tijd dat de impact van al deze lokale voedselinitiatieven wordt erkend en ondersteund in de door het kabinet aangekondigde Nationale Voedselstrategie en in het voedselbeleid van alle gemeenten en provincies, aldus Miriam Offermans (actief bij Ons Eten Den Haag/ Haagse Voedselraad.
Op 22 april kwamen meer dan 80 vertegenwoordigers van lokale en regionale voedselinitiatieven, bruggenbouwers en beleidsmakers samen in het eerste Nationale Voedselberaad. Eind 2024 is een start gemaakt met de Nationale verbindingsbeweging om jaarlijks het Nationaal Voedselberaad invulling te geven. Iedereen die ‘De Belofte’ onderschrijft is welkom om deel te nemen.
Het initiatief om te verbinden in een Nationaal Voedselberaad is ontstaan vanuit Voedsel Anders, Ons Eten Den Haag, de WUR en Stadslandbouw Nederland en wordt mede mogelijk gemaakt door de EU (SoilValues) en de Nationale Wetenschapsagenda.
Onder grote belangstelling is in Almere het Centrum Stadslandbouw geopend. Bewoners, ondernemers, boeren en telers kunnen hier elkaar ontmoeten, helpen en stimuleren. Met kennis en praktisch door samen producten van hun land te verwerken, te ruilen of te verkopen aan buurtgenoten, bezoekers of de rest van de stad.
,,Dit is een nieuwe stap voor stadslandbouw in Almere en daarbuiten naar een hoger plan te tillen en nog meer tot bloei te laten komen. Want stadslandbouw is duurzaam, educatief, sociaal verbindend en het maakt ook de leefomgeving van mensen een stuk groener en mooier. Het geeft mensen weer verbinding met ons voedsel’’, aldus wethouder Jesse Luijendijk bij de opening op 21 maart.
Ook wethouder Ernst Bron van buurgemeente Zeewolde is blij met de komst van het centrum: ,,Het is fantastisch hoe de korte keten hier tot stand wordt gebracht: lokaal geproduceerd en lokaal geconsumeerd. Zeewolde kan hier nog veel leren. Stadslandbouw kan heel goed bestaan naast de reguliere grootschalige landbouw. Voor ons is het nog wel een uitdaging hoe we dit in onze gemeente realiseren. Daarom gefeliciteerd met dit centrum.’’
De provincie Flevoland had chef-kok Sharon de Miranda, o.a. bekend van tv-programma BinnensteBuiten afgevaardigd bij de opening. ,,Voedsel en toekomst komen hier bij elkaar. Hier kunnen mensen samenwerken, netwerken, kennis delen en samen koken en eten.’’
Foto gemeente Almere
Ons kennisplatform heeft een nieuwe voorzitter. Martin Ruivenkamp uit Nijmegen kent de beweging van lokaal voedsel, stadslandbouw, voedsel-verbindingsplekken en de vele waarden die dit met zich meebrengt.
Martin is (mede-)oprichter en voorzitter van De Streek Op Tafel: een platform van verschillende ecologisch duurzame voedselproducerende partijen, stadslandbouw projecten, distribuerende initiatieven en sociale organisaties die samenwerken aan een sociaal, economisch en ecologisch duurzaam, regionaal voedsellandschap.
Martin: ,,Ik vind het geweldig dat ik als voorzitter mag aansluiten bij Stadslandbouw Nederland. Ik draag graag bij aan het versterken, verbinden en uitwisselen van lokale, regionale én nationale kennis rondom stadslandbouw, en het door ontwikkelen van een gezamenlijke beweging richting een toekomstbestendig voedsellandschap. Ik kijk er naar uit om me voor Stadslandbouw Nederland in te zetten en om samen door te bouwen aan de landelijke zichtbaarheid en nog stevigere maatschappelijke positionering van ‘voedsel van dichtbij’ en diversiteit van voedselinitiatieven en voedselgemeenschappen.”
Martin volgt Jean Eigeman op, die zich bijna 10 jaar heeft ingezet voor Stadslandbouw Nederland en een kennisplatform heeft opgebouwd met betrokken mensen van gemeenten, onderwijs, onderzoek, ondernemers en voedselinitiatieven. Ook heeft hij de verbinding met de stadslandbouwbeweging in Vlaanderen vormgegeven. Altijd gedreven om het belang van stadslandbouw voor groene en gezonde steden onder de aandacht te brengen.
Jean bedankt, welkom Martin!
Na ons webinar over de financiering van stadslandbouwinitiatieven doken René Bruijns (DuurzaamDoor) en Jan Willem van der Schans (onderzoeker korte keten) verder in de mogelijkheden. Zij brachten lokale voedselinitiatieven in contact met een bank om te kijken of die een rol kon spelen in de financiering.
Dat proces leverde nuttige inzichten op. Welke inzichten vertellen ze in een interview voor de DuurzaamDoor-special van Publiek Denken.
René Bruijns en Jan Willem van der Schans (r). Foto DuurzaamDoor
Jan Eelco Jansma, mede-oprichter van het Stedennetwerk Stadslandbouw en nog altijd actief in ons Kennisplatform is in november gepromoveerd op een onderzoek naar de stadslandbouwwijk Oosterwold in Almere. De titel van zijn proefschrift luidt: ‘Wie wil er in een aardappelveld wonen? Beoordeling van de integratie van landbouw in de planningspraktijk van peri-urbane Oosterwold (NL).’
Aan de ene kant analyseert het proefschrift hoe (stads)landbouw weer een plek heeft gekregen in de planningspraktijk van Almere en haar nieuwe wijk Oosterwold. En hoe bewoners dit leefvoorschrift een plek proberen te geven in hun dagelijks leven.