Met een divers gezelschap waren we te gast op de Floriade Expo 2022 en bij biologische boerderij Vliervelden in Almere om van gedachten te wisselen over een nationaal programma van gemeenten, stadslandbouw en voedselgemeenschappen. Een nationaal programma in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft als doel voedsel van dichtbij hoger te positioneren op de gemeentelijke beleidsagenda, en samenwerking te bevorderen met partners die zich inzetten voor de voedseltransitie. Hierdoor moet de beweging van onderop meer stevigheid krijgen, beter zichtbaar worden en de impact groter worden.

In een nationaal programma kunnen gemeenten van elkaar leren op het gebied van het positioneren en faciliteren van stadslandbouwinitiatieven en voedselgemeenschappen, het inbedden in bestaande (volkstuinen, bestaand groen, landbouwgrond) en nieuwe structuren (natuurinclusief bouwen, schooltuinen, bijvoorbeeld op groene schoolpleinen, …). Stadslandbouw – voedsel van dichtbij – is groen met toegevoegde waarde en biedt een kans voor gezonde, groene steden. Dat past fantastisch bij het thema van de Floriade: GrowingGreenCities. Neem voor meer informatie contact met ons op.

Voedselraden zijn belangrijk om de noodzakelijke verandering van het voedselsysteem te agenderen in gemeenten. Ze bieden gemeenten de mogelijkheid om over voedsel een dialoog aan te gaan met de samenleving en de brede welvaart tot leven te brengen.

Voedselraden zijn in ons land betrekkelijk nieuw. Nederland telt er vijf: drie in Amsterdam, een in Ede en een in Den Haag. In Duitstalige landen en Italië, in Canada en de Verenigde Staten zijn Food Policy Councils meer bekend. Ook de EU erkent de rol van burgers en voedselraden in de transitie van het voedselsysteem.

Om meer bekendheid te genereren is het webinar ‘Voedselraden als verbindende schakels’ georganiseerd door het kennisplatform Stadslandbouw Nederland, het Amsterdam Network for Food Planning, voedselraad Ede en het programma DuurzaamDoor (RVO).

Het was de eerste keer in Nederland dat er uitgebreid over is gesproken en kennis is gedeeld: wat is een voedselraad? Waarom zijn voedselraden belangrijk? Zijn er verschillen in aanpak? En hoe zet je eigenlijk zo’n voedselraad op? Lees hieronder het antwoord op deze vragen en bekijk de samenvatting van dit webinar of het gehele webinar.

Wat zijn voedselraden?

In grote lijnen is een voedselraad een groep mondige burgers, producenten, boeren, mensen van onderwijs en kennisinstellingen, ondernemers, financiers die samen nadenken hoe we het voedselsysteem kunnen verbeteren. Een voedselraad als verbindende schakel geeft vooral gemeenten, maar ook regio’s gevraagd en ongevraagd advies over het lokale of regionale voedselbeleid.

,,De kwetsbare mensen die het meest te lijden hebben van het huidige ongezonde en weinig duurzame voedselsysteem vormen eigenlijk het hart van een voedselraad’’, stelt Arnold van der Valk, medeoprichter van de Voedselraad Amsterdam, Foodcouncil Metropool Regio Amsterdam en het ANFP.

‘Kanteling voedselbeleid lokaal ondersteunen’

,,Door veel verschillende groepen te betrekken, kun je elkaar uitdagen en komen tot oplossingen voor complexe problemen, die passen bij de lokale maat en behoefte, bijvoorbeeld via stadslandbouw. Je kunt de kanteling van het voedselsysteem lokaal ondersteunen.’’

Waarom zijn voedselraden zo belangrijk?

Anna Wissmann is voormalig coördinator van een netwerk van 60 voedselraden in Duitsland, Oostenrijk, en Italië. Daar is de beweging sinds 2016 gestart; soms in goede samenwerking met een gemeente, soms meer als aanjager om voedselbeleid op de agenda te krijgen.

Zij vertelt: ,,Het agenderen is zeer belangrijk, omdat nog maar weinig gemeenten een voedselbeleid hebben. Voedselraden vragen aandacht voor de bereikbaarheid van betaalbaar voedsel en een eerlijke prijs voor boeren. Gemeenten kunnen daarin heel veel betekenen: van gezond eten voor kinderopvang en scholen, tot land uitgeven aan boeren onder criteria voor gezonde landbouw. Daarnaast dragen activiteiten rond voedsel bij aan het opbouwen van gemeenschappen, waardoor meer solidariteit ontstaat.’’ Bekijk de presentatie van Anna Wissmann.

Hoe zet je een Voedselraad op?

Ede kent sinds 2018 een onafhankelijke voedselraad van de Stichting SmaakStad Ede, die wordt ondersteund door de gemeente. Joost Snels is lid en WUR-onderzoeker: ,,Als voedselraad kun je uitdagingen adresseren, maar niet alle kennis in huis hebben. Op thema’s verzamelen wij expertise om daarmee onze raad tijdelijk te versterken.’’ Beleidsadviseur voedsel Ellen Poolman is contactpersoon binnen de gemeente Ede. ,,Vragen over nieuwe projecten, beleid of de resultaten van de adviezen zet ik intern uit bij verschillende afdelingen, zodat er een breed gesprek kan plaatsvinden op het thema.”

Tom Voorma, coördinator stadlandbouw binnen de gemeente Den Haag: ,,De rol van de gemeente zit in het herkennen van wat er gebeurt in de stad, het verbinden van initiatieven en zorgen dat zij aansluiting kunnen vinden met de beleidsterreinen.”

‘Je moet bijna een activist zijn om voedsel op de stedelijke agenda te krijgen’

De Haagse Voedselraad is opgericht in februari 2022, vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen. Al in 2014 is hiervoor de basis gelegd en de huidige beweging telt maar liefst 53 initiatieven en organisaties, verenigd in Ons Eten Den Haag. ,,Gek genoeg moet je bijna een activist zijn om voedsel in de gemeente op de agenda te krijgen”, zegt Liane Lankreijer, die aan de wieg stond van de Haagse voedselbeweging.

Behalve brieven en manifesten sturen aan de gemeente, werkt Ons Eten ook samen met ambtenaren aan projecten, rond compost, circulariteit, gezondheid. En nodigt hen uit voor inspirerende fietstochten. ,,Alle Haagse voedselinitiatieven laten een stukje van het toekomstige voedselsysteem zien. Voedsel is ook een middel om de menselijkheid weer op de agenda te hebben en dat is hard nodig.”

De Haagse voedselraad is breed samengesteld met mensen van de voedselbank, korte keten, buurttuinen en educatie tot boeren en een supermarktondernemer. ,,Een voedselraad moet geworteld zijn. Het is een kans om bottom-up en top-down te verbinden. Alles draait om het herstel van verbindingen: met elkaar en met het ecosysteem.’’

Gert Engelen is werkzaam bij de Vlaamse NGO Rikolto. Vanuit zijn betrokkenheid bij de oprichting van Voedselraden in Leuven, Antwerpen, Tanzania en Vietnam weet hij: ,,Je moet werken met actoren die bereid zijn om samen te werken. Vertrek vanuit de dynamiek in de stad.’’ Bekijk de presentatie van Liane Lankreijer.

Liane Lankreijer, Voedselraad Den Haag

Welke inzichten biedt een onderzoek naar voedselraden?

Alanya den Boer van het Athena Instituut van de VU Amsterdam presenteert de voorlopige resultaten van haar promotieonderzoek naar voedselraden in Nederland als innovatief instrument om een aanpak van het voedselsysteem te realiseren. ,,Ze spelen al een rol door het versnellen van ontwikkelingen. Maar ze houden zich nu vooral bezig met lokale initiatieven en nog te weinig met beleidsveranderingen”, aldus Alanya. Een meer systemische aanpak is nodig, evenals helderheid over de rol ten opzichte van de gemeente en de bekendheid en toegevoegde waarde van een voedselraad binnen het ambtelijk apparaat en de gemeenteraad. Bekijk de presentatie van Alanya den Boer.

Tom Voorma van de gemeente Den Haag, wijst op de gelaagdheid van het onderwerp voedsel. ,,Het raakt heel veel – van gezondheid tot retail. En je ziet dat een overheid er nogal eens moeite mee heeft om dat te plaatsen.’’ Hij noemt het belangrijk dat het thema voedsel wordt gelinkt aan de gemeenteraad en niet aan één gemeentelijk departement.

Het vervolg: naar een landelijk netwerk

Gert Engelen herkent de behoefte aan transformatief leiderschap om te werken aan echte transitie. Landelijke samenwerking tussen voedselraden is volgens hem noodzakelijk om ook grotere spelers, zoals retailers, te kunnen aanspreken.

Arnold van der Valk doet tot slot een oproep om kennis en ervaringen in Nederland te delen en een landelijk netwerk van voedselraden op te richten.

Jean Eigeman, voorzitter van kennisplatform Stadslandbouw Nederland, benoemt de grote inbreng vanuit Nederland en Vlaanderen in de chat, ook op het gebied van aandacht voor kwetsbare groepen en het gesprek met de boeren dat op gang moet komen. Duidelijk is ook de noodzaak van een netwerk van netwerken om gezamenlijk de brede voedselbeweging te versterken.

Ben je geïnteresseerd om door te praten over (het opzetten van) voedselraden? Stuur een mail naar info@stadslandbouwnederland.nl

In Nederland zijn ze in opkomst, in de ons omringende landen zijn al veel meer lokale en regionale voedselraden actief. In Duitsland heeft zelfs bijna elke streek en stad nu een eigen voedselraad. In een voedselraad spreken voedselbewuste burgers zich uit over het voedselbeleid van de lokale/ regionale overheid en de werking van de markt. Door mee te praten en te beslissen krijgen consumenten meer vat op de voedselvoorziening.

In ons webinar Voedselraden als Verbindende Schakel op dinsdag 29 maart tussen 14.00 en 16.00 uur maken we kennis met voedselraden.

Het aantal, de kwaliteit en de impact van lokale voedselinitiatieven groeit gestaag. Ook de diversiteit aan spelers neemt toe. Dat is goed nieuws, maar succes is niet vanzelfsprekend. Het rendement – sociaal, ecologisch of financieel-economisch – is soms lastig meetbaar en verschilt per initiatief. Financiering is maatwerk.

Reden voor kennisplatform Stadslandbouw Nederland en programma DuurzaamDoor (RVO) om tijdens het webinar Voedsel van dichtbij gefinancierd! op zoek te gaan naar beproefde en nieuwe ideeën en vormen van financiering. Kortom, een programma vol praktijkvoorbeelden, de lancering van het platform ‘Voedsel van Dichtbij’ op MAEX.nl en de uitreiking van de eerste financiële Impuls!

Tijdens ons webinar over financieringsmogelijkheden voor voedsel van dichtbij-initiatieven op 13 oktober delen initiatiefnemers en instanties hun ervaringen. En ze geven tips hoe je jouw project in beeld kan brengen bij potentiële financiers.

Kijk terug naar de verhalen van Wessel Tiessens (Greens in the Park en Social Club Den Haag), Wolter van der Vlist (Dienst Justitiële Inrichtingen), Mark Fransen (Recreatie Noord Holland), Wouter Valkenier (Studio Valkenier en oprichter van Landgoed Rorik) en Guus Frenay (Woningcorporatie Haag Wonen). Verder deelt Niels Tomson van HalloBoer de uitslagen van een enquête over succes- en faalfactoren en financiering. En is het nieuwe platform Voedsel van dichtbij gelanceerd: een instrument dat de waarde van jouw organisatie zichtbaar maakt via de MAEX Social Handprint. Dit instrument helpt je op weg naar (meer) financiering en andere ondersteuning. En we reikten de eerste Impuls Voedsel van Dichtbij van 2500 euro uit.

Lokale voedselproductie heeft in de coronaperiode een versnelling doorgemaakt. Steeds meer initiatieven houden zich hiermee bezig. Partners in het kennisplatform Stadslandbouw Nederland zetten zich in om voedselinitiatieven te ondersteunen en hun maatschappelijke waarde zichtbaar te maken. Daarvoor is het Platform Voedsel van Dichtbij op 13 oktober feestelijk gelanceerd. Ook is de eerste Impuls donatie van 2500 euro uitgereikt aan een lokale voedselorganisatie.

Dit gebeurde tijdens een webinar van kennisplatform Stadslandbouw Nederland over financieringsmogelijkheden voor voedsel van dichtbij-initiatieven. Deze lokale en regionale organisaties en sociale ondernemingen hebben waarde op een duurzame voedselvoorziening. Daarnaast leveren ze een bijdrage aan andere maatschappelijke opgaven als gezonde voeding, saamhorigheid, beweging, educatie en werkgelegenheid. En ook aan een groene en klimaatadaptieve stad, minder afval en minder voedselverspilling.

,,‘Investeren’ in deze initiatieven levert dus direct op vele fronten maatschappelijke meerwaarde op”, stelt Silvia Oostwegel van MAEX, de organisatie achter de ontwikkeling van het platform. MAEX maakt deze waarde zichtbaar en meetbaar met de Social Handprint. Dit is een visuele weergave waarop initiatieven hun impact op de 17 Sustainable Development Goals laten zien. Op deze manier verbindt MAEX acties van lokale initiatieven aan de werelddoelen. ,,En wordt zichtbaar wat deze projecten elke dag betekenen voor Nederland: voor miljoenen euro’s aan waarden.”

Eerste Impuls voor Voedselbos Mariahoeve
De eerste Impuls werd tijdens het webinar feestelijk overhandigd aan Voedselbos Mariahoeve in Den Haag. ,,Waar natuur en mensen kunnen groeien, is onze slogan. Natuur gaat vanzelf, mensen hebben meer nodig”, aldus Jan Morsch, een van de vrijwilligers die het voedselbos hebben opgezet en onderhouden. Het project koppelt ook mensen aan elkaar om tijdens het tuinieren de Nederlandse taal te leren, en werkt onder meer samen met Bureau Halt.

Voorzitter Jean Eigeman van kennisplatform Stadslandbouw Nederland overhandigde de donatie van 2500 euro waarmee het voedselbos zijn organisatie kan versterken: ,,Betrokkenheid van bewoners organiseren is heel belangrijk. De honderden voedselprojecten in het land, klein en groot, helpen samen mee om groene, gezonde, sociale gemeenten te realiseren.’’

Doneren
Initiatieven die zich bezig houden met stadslandbouw en voedsel van dichtbij kunnen zich inschrijven op het platform: MAEX.nl/voedselvandichtbij. Bedrijven, organisaties, fondsen en overheden worden opgeroepen te doneren via de Impuls Voedsel van Dichtbij. Neem hier contact op. Zo helpen zij initiatieven zich te versterken, hun impact te vergroten, en dragen zij bij aan een ander voedselsysteem en een gezonde, groene leefomgeving. Kennisplatform Stadslandbouw Nederland wordt mede mogelijk gemaakt door DuurzaamDoor (RVO).

Op de foto de feestelijke uitreiking van de eerste Impuls Voedsel van Dichtbij. Vrnl. Silvia Oostwegel van MAEX, Jean Eigeman van Kennisplatform Stadslandbouw Nederland, Jan Morsch van Voedselbos Mariahoeve en moderator Rien Bongers.

Wil jij kans maken om je organisatie  of onderneming te versterken? Meld je voor 10 oktober aan op het platform Voedsel van Dichtbij en maak kans op 2500 euro.

Voedsel van Dichtbij gefinancierd! is de titel van ons webinar met verrassende praktijkvoorbeelden, succes- en faalfactoren en de uitreiking van de 1ste Impuls Voedsel van Dichtbij op woensdag 13 oktober van 9.30-12.30 uur. Financiering van projecten rond voedsel van dichtbij is veelal een uitdaging. In dit webinar verneem je vanuit de praktijk hoe ‘stadslandbouwers’ en financiers elkaar beter kunnen vinden en versterken. Welke verrassende vormen van financiering zijn er? En wat is daarvoor nodig?

Onze voorzitter van het kennisplatform, Jean Eigeman, komt dit voorjaar aan het woord in twee vakbladen.

In het themanummer Waardevol groen van Stadswerk Nederland deelt hij het idee dat ‘Elke gemeente zou een voedselregisseur moeten hebben’.

En in Nieuwe Oogst stelt hij dat ‘Groen in de stad ook economisch interessant is’: De aandacht voor stadslandbouw is mede door de coronacrisis het afgelopen jaar toegenomen. Voorzitter Jean Eigeman van Stadslandbouw Nederland denkt dat deze belangstelling ook op lange termijn beklijft. Lokale overheden moeten daar meer oog voor hebben, vindt hij. ‘Steeds meer boeren willen een rol spelen bij de productie van voedsel voor de eigen omgeving. Maak daar als gemeente beter gebruik van.’ Lees verder

De foto van Nieuwe Oogst is genomen op stadsboerderij Caetshage in Culemborg.

Nederland kent zo’n 480 voedselgemeenschappen: voedselcollectieven van mensen die samen inkopen, gemeenschapstuinen, Herenboeren, CSA’s, coöperatieve winkels en markten en initiatieven als ‘Fietsen voor mijn eten’. Het aantal groeit snel, het enthousiasme is groot, zo blijkt uit een inventarisatie en verkennend onderzoek dat Sandra van Kampen deed in het najaar van 2020. Maar hoe kunnen zij beter samenwerken en hoe en waar vinden zij voldoende ondersteuning om goed te blijven draaien? En wat is hun bijdrage aan de voedseltransitie?