,,Het landbouwpark Tuinen van Stene is een investering voor de toekomst die de gemeente veel waarden oplevert.’’ Volgens Silke Beirens schepen van Mens & Milieu in Oostende zou elke gemeente polderlandschap dichtbij steden moeten behouden en beheren in de functie van klimaatopwarming.

Stadslandbouw Nederland bracht een werkbezoek aan Oostende; aan het eerste landbouwpark van Europa met een biopluktuin. En we waren te gast bij Foodsavers rond het thema voedsel en armoede. Dit distributiecentrum, participatiebedrijf en sociale kruidenier wordt ook financieel ondersteund door de gemeente Oostende en omliggende gemeenten. We sloten af in de Samentuin bij de circulaire hub 0666, gericht op communitybuilding tussen bewoners van de oude visserswijk en nieuwe wijkbewoners uit dure appartementen.

Waarom een landbouwpark?

,,Vanuit het gemeentebestuur kwam de wens om na te denken over de open ruimtes, het groene lint rond de stad”, vertelt Kathy Belpame, voedselregisseur van de gemeente Oostende. Na een participatieproces van twee jaar waarin ook de optie woningbouw of bedrijventerrein aan de orde was, koos het lokaal bestuur ervoor de wat verwaarloosde historische polder bij de wijk Stene om te toveren tot een landbouwpark, waarin groententeelt, educatie en natuurbeheer samenkomen. Evenals klimaatadaptatie, biodiversiteit en landschappelijke waarden. Als pilot Productief Landschap van de Vlaamse Bouwmeester en het ILVO, voor een groter voedselpark dat de stad mede moet gaan voeden.

,,Dit park met de biopluktuin Buitengoed en akkerbouw brengt voedselproductie dichter bij de mensen. Er zijn schooltuinen, de naastgelegen school maakt gebruik van het gebied, er is een groot buitenleslokaal. Regenwater van het dak van de school helpt om verzilting te voorkomen. Er zijn waterbuffers aangelegd die voorkomen dat de stad natte voeten krijgt. En het gebied heeft een educatieve en sociale functie. Mensen recreëren en ontmoeten elkaar, helpen mee als vrijwilliger bij het onderhoud. Jongeren en volwassenen met problemen kunnen aan de slag bij de voedselproductie. We werken hier samen met heel veel partners.’’

Schepen Silke Beirens: ,,Dit is een haalbare kaart voor elke stad. Het neemt niet veel ruimte in, maar is belangrijk om het polderlandschap dichtbij steden te behouden en te beheren in de functie van klimaatopwarming. We moeten heel goed in de toekomst te kijken en goed nadenken wat we gaan doen met onze ruimte dicht bij de stad. Hier komt alles samen.”

Voorbeeld voor Europa: voedsel en klimaatadaptatie

Oostende kiest ervoor om duurzame voeding een plaats te geven binnen haar beleid en te streven naar een koolstofarme en circulaire toekomst. Het landbouwpark de Tuinen van Stene en de voedselstrategie Oostende Oogst zijn twee actiepunten binnen het Europees project Foodshift 2030, inclusief financiering. De Tuinen van Stene het eerste landbouwpark in Vlaanderen en dient als voorbeeld voor andere gemeenten in Europa. Het park is onderdeel van het Groene Lint, een aantrekkelijk traject voor fietsers en voetgangers van 35 kilometer dat 15 bestaande en nieuwe groengebieden in de stadsrand met elkaar verbindt. Ook maakt het deel uit van het Europees project SCAPE – Shaping Climate change Adaptive PlacEs; in kuststeden worden oplossingen gezocht binnen het bestaande landschap.

Wat behelst het landbouwpark?

Buitengoed bestaat uit een Biopluktuin van 2,5 hectare, een kinderboerderij, een boomgaard, en een stadsrandbos dat moet uitgroeien naar 130 hectare, aangeplant door bewoners van Oostende. Deze vereniging zonder winstoogmerk (vzw) – opgericht en gesubsidieerd door de gemeente – beheert een deel van het landbouwpark. Twee bioboeren en groenbeheerders zijn in dienst van de gemeente. ,,Daarmee maak je een professionele organisatie mogelijk.’’ Ook is een groot aantal vrijwilligers betrokken bij onderhoud en educatieve activiteiten.

Buitengoed heeft inkomsten via de verkoop van de groenten van de Biopluktuin en de Hoevewinkel ’t Buitenbeentje. De zelfoogstuin van 2,5 hectare, werkt volgens de CSA-principes: landbouw gedragen door de gemeenschap. Daarnaast kunnen bewoners groentepakketten afnemen. Een woonzorgcentrum heeft oogstaandelen om zelf drie dagen per week mee te koken, de keuken van het stadhuis kookt wekelijks met groenten uit het landbouwpark. Silke Beirens: ,,Grote klanten zijn belangrijk.’’

Er is een – nu nog – kleine hoevewinkel (pand is eigendom van de gemeente) waar ook boeren uit de stad en omgeving hun producten kunnen verkopen. Mensen met een verstandelijke beperking van vzw Duinhelm, eveneens een autonoom gemeentebedrijf, verzorgen de verkoop. Ook is er een boerenmarkt opgestart als communicatiemiddel over De Tuinen van Stene en de korte keten.

De helft van de 35 hectare is in bezit van de gemeente, jaarlijks wordt land aangekocht ook om het stadsrandbos uit te breiden.

Voedselbedeling: Foodsavers en sociale kruidenier Antenne

Aansluitend waren we te gast bij Foodsavers Oostende (vzw), dat voedseloverschotten ophaalt en verdeelt. Het distributiecentrum annex participatiebedrijf wordt bekostigd door Oostende en omliggende gemeenten. Voedseloverschotten van supermarkten en andere retail worden verzameld en geselecteerd voor 16 sociale en welzijnsorganisaties in de regio die voedselbedeling organiseren, ook via de sociale kruidenier Antenne (vzw) in Oostende.

Bij Antenne halen meer dan 700 inwoners met een laag inkomen hun verse en basisboodschappen (voedsel en verzorgingsproducten) met 25 procent korting, in combinatie met circulaire voedseloverschotten en seizoensgroenten voor de helft van de prijs. Het assortiment is bepaald in overleg met de mensen: wat is nodig voor een menswaardig leven? Dagelijks halen de Foodsavers in de regio 100 ton aan voedseloverschotten op, waaronder veel vers. Die producten worden bij de kruidenier verkocht tegen handelingskosten: van 10 cent tot 1 euro.

‘Meer dan een winkel’

,,Maar de sociale kruidenier is meer dan een winkel’’, vertelt coördinator Ewoud Dutellie. Er is een ontmoetingsruimte waar een mix van bezoekers en organisaties komt. Mensen krijgen er taalles of hulp bij de administratie, digitale vaardigheden, gezondheid etc.. Ze kunnen er koffie kopen en soep, van voedselresten gemaakt door klanten en vrijwilligers in de keuken in het pand. Ook worden er maaltijden gekookt voor kwetsbare mensen in de nachtopvang. Er worden producten ingemaakt voor Pot Up, een project rond voedsel bewaren via oude technieken.

Deelnemers krijgen een pas en mogen een half jaar met korting winkelen bij de sociale kruidenier. ,,In die zes maanden zijn alle rechten en mogelijkheden verkend om uit de bestaande situatie te komen. Voedsel dient in dit geval als hefboom om verder te komen. Het is noodhulp.’’

Wie na een half jaar nog geen uitzicht heeft op verbetering gaat een zorgtraject in of de ondersteuningsperiode wordt een enkele keer verlengd.

Leerwerkbedrijf

Foodsavers Oostende is onderdeel van een landelijke organisatie. Oostende en omliggende gemeenten bekostigen de distributiehal en de medewerkers. Er zijn twee coördinatoren in dienst. De organisatie biedt plek aan negen leerwerknemers, die worden opgeleid tot chauffeur of magazijnmedewerker. Met drie koelwagens worden bij in totaal 30 winkels overschotten opgehaald. In de betrokken gemeenten wonen in totaal 180.000 mensen. Gemeenten betalen 30 cent per inwoner aan dit project van voedselverdeling.

Waarom financiert de gemeente deze voedselverdeling?

Ewoud Dutellie: ,,Het biedt sociale voedselzekerheid. Het is een goed middel om de gemeenschap in beeld te krijgen en te versterken.’’ In 42 procent van de Vlaamse gemeenten is een sociale kruidenier aan het ontstaan. In dorpen wordt dit gekoppeld aan zorgzame buren. De uitdaging: er zijn steeds minder schenkingen van restanten, omdat supermarkten minder voorraad houden, ze de producten zelf verkopen tegen lagere tarieven of via andere wegen. Foodsavers denkt erover na om in de winter vers voedsel te gaan kopen.
Lees het jaarverslag Antenne en Foodsavers 2022.

Samentuin voor verbinding

We eindigden in de Samentuin bij de circulaire hub 0666. In een oude visserswijk worden dure appartementen gebouwd. Dat geeft wrijving. 0666 benut de Samentuin voor communitybuilding tussen oude en nieuwe wijkbewoners, die hun tuin missen. Zo’n twintig mensen werken in de tuin en er worden maaltijden gemaakt met producten uit de tuin. Ook deze broedplaats aan de haven wordt financieel door de gemeente ondersteund.

Uitnodiging voor gemeentebesturen

Veel inspiratie en mooie voorbeelden! Wethouder Silke Beirens nodigt gemeentebesturen van harte uit om met elkaar in gesprek te gaan over voedsel(productie) in en rond de stad: ,,Het is belangrijk dat wethouders elkaar gaan inspireren en komen kijken hoe wij het hier durven aanpakken, met een kleine luchthaven en een grote haven.”

Wil je in contact komen met Silke Beirens en Kathy Belpaeme? Stuur een mail naar Stadslandbouw Nederland.

Het werkbezoek werd mede mogelijk gemaakt door kennis- en leerprogramma DuurzaamDoor (RVO).